Wały
Chrobrego
– taras widokowy o długości ok. 500 m w Szczecinie
na
skarpie wzdłuż Odry.
Słynne założenie urbanistyczno-architektoniczne współtworzące,
wraz z Gmachem Głównym Muzeum
Narodowego w Szczecinie,Zamkiem
Książąt Pomorskich
i
katedrą pw. św. Jakuba, nadodrzańską sylwetę miasta, widoczną z
głównych tras dojazdowych od wschodu biegnących przez mosty i
wiadukty. Zaprojektowane i wzniesione według koncepcji Wilhelma
Meyera-Schwartau
w
latach 1902-1921 z inicjatywy nadburmistrza Hermanna
Hakena,
na cześć którego został taras pierwotnie nazwany.
W
1873 rozpoczęło się wyburzanie
XVIII-wiecznych fortyfikacji Szczecina.
Pierwsza koncepcja zabudowy terenów likwidowanego Fortu
Leopold na
wyniosłym brzegu Odry powstała
w 1876. Od 1878 do 1907 urząd nadburmistrza Szczecina sprawował
Hermann Haken. Dzięki jego wielkiemu zaangażowaniu kolejną
koncepcję opracowano w 1894, a w 1901 podjęto decyzję o
realizacji. W latach 1902-1907 uformowano, na wysokości 19,3 m
n.p.m. (19 m nad poziomem Odry
Zachodniej),
taras widokowy według projektu urbanistycznego Wilhelma
Meyera-Schwartau. Na szczycie nasypów ziemnych wzdłuż Odry
powstała wysadzana drzewami aleja spacerowa, zakończona na krańcach
półokrągłymi placykami. Tuż pod nimi znajdują się dwie
symetryczne drogi zjazdowe biegnące w dół wzdłuż ziemnych skarp,
ku środkowi założenia. Na osi poprzecznej promenady zbudowano
nieco niższy półokrągły taras centralny, wsparty rustykowanym
murem oporowym, flankowany dwoma mniejszymi tarasami, nad którymi
wznoszą się pawilony widokowe, w kształcie owalnych kopuł
wspartych na jońskich kolumnach. Pośrodku tarasu centralnego
postawiono kamienną rzeźbę przedstawiającą walkę człowieka z
centaurem dłuta Ludwiga
Manzla.
Na osi, w murze oporowym wydrążono półkolistą niszę, ujętą w
dwa ryzality po bokach, z niszami na posągi. U ich podnóża
umieszczono półkonchowe baseniki. Kompozycja ta stanowi tło dla
rozległej fontanny. W koronie muru, pod kamienną balustradą
znajdują się herby miast pomorskich. Przed fontanną zbudowano dwie
wieże oświetleniowe stylizowane na latarnie morskie. Kompleks
tarasów połączono z nabrzeżem Odry dwoma biegami schodów
biegnących po łukach wzdłuż muru oporowego centralnego tarasu.
W
latach 1906-1912 w północnej części tarasu zbudowano według
projektu Paula Kieschke kompleks architektoniczny dla
ówczesnejrejencji
szczecińskiej,
w którym obecnie ma swoją siedzibę Urząd
Wojewódzki.
W centrum rozpoczęto budowę gmachu Muzeum Miejskiego według
projektu Wilhelma Meyera-Schwartau – obecnie Muzeum
Narodowe w Szczecinie.
Zbudowano skrzydło od strony od strony Odry i elewacje boczne.
Budowę przerwano w 1913 – planowanego skrzydła od strony miasta
nigdy nie wzniesiono. Dalej na południe od muzeum zbudowano dwa
gmachy: w latach 1902-1905 Zakład Ubezpieczeń Społecznych
projektowany przez Emila Drewsa oraz Naczelna Dyrekcję Ceł zaczętą
przez K. Hinckledeyna, zakończoną w latach 1918-1921 przez
Osterwolda. Planowano na skraju nigdy nie zbudowaną wieżę. Dzisiaj
obydwa połączone gmachy są siedzibą Akademii
Morskiej.
Za muzeum rozciąga się w kierunku miasta regularny, prostokątny
plac, z kompleksem tarasów wyrównujących różnicę między placem
a wyżej położonym terenem miasta. Na ich szczycie znajduje
się Park
im. Stefana Żeromskiego o
nieregularnym planie. W centrum tarasu znajdował się pierwotnie
pomnik cesarza Fryderyka
III.
Obecnie wznosi się tam betonowy pomnik Adama
Mickiewicza dłuta
Sławomira Lewińskiego, odsłonięty w 1960.
Hakenterrasse
przetrwało działania wojenne bez większych uszkodzeń. Powojenne
ingerencje dotyczyły przede wszystkim wnętrz budynków. Część
gmachu Muzeum adaptowano na potrzeby Teatru
Współczesnego,
zmieniono zwieńczenia wieży i zlikwidowano narożne pawiloniki na
dachu. W niszach po obu stronach fontanny postawiono figury Jana
z Kolna i Wyszaka.
Nazwy miast zachodniopomorskich zamieniono na polskie. Od zachodniej
strony Akademii Morskiej dobudowano basen i salę gimnastyczną. W
podziemia północnego pawilonu i przylegającą skarpę wbudowano
restaurację Chrobry. Na na krańcach promenady mieszczą się
drewniane budynki restauracji Columbus i Colorado. Po 1989
oczyszczono zszarzałe elewacje tarasów, latarń i Gmachu
Głównego Muzeum Narodowego w Szczecinie oraz
Urzędu Wojewódzkiego oraz częściowo zrekonstruowano dawne
malatury hallów w obydwu budynkach. Odrestaurowano też w murze
oporowym tarasu tablicę dedykacyjną ku czci Hermanna Hakena.
Całe
założenie jest jednym z najciekawszych i najbardziej monumentalnych
kompleksów urbanistyczno-architektonicznych z początku XX w. w tej
części Europy. W centrum znajduje się symetryczna osiowa
kompozycja łącząca taras centralny, gmach MuzeumMuzeum i
plac miejski. Budynki po bokach Muzeum mają już mniej regularne
rzuty. Ich historyzujące neorenesansowe elewacje,
nawiązujące do renesansu niderlandzkiego,
z czerwonej cegły i bielą kamiennych obramień otworów,
kontrastują z wczesnomodernistycznym budynkiem Muzeum, i murem
oporowym tarasu, wyłożonych piaskowcem. Najbardziej na południe
wysunięty budynek dawnego Zakładu Ubezpieczeń zbudowano w
stylu neobarokowym.
Od strony miasta kompozycję zamyka swobodnie zakomponowany park.
Dawne Hakenterasse zostały więc zaprojektowane jako kompleks
różnorodny stylowo łączący nowoczesność z tradycją.
Symetryczny rygor centrum jest stopniowo łagodzony przez flankującą
zabudowę i park o coraz bardziej rozluźnionej kompozycji, płynnie
łączącej centralne założenie osiowe z typową zabudową miejską.
Jednorożec